Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Cửa Ông

Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Cửa Ông bao gồm hai điểm di tích Đền Cửa Ông thuộc phường Cửa Ông và Đền Cặp Tiên thuộc đặc khu Vân Đồn. Di tích được bắt nguồn từ thời nhà Trần, với lịch sử gắn liền với cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ ba của nhà Trần, khi Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn giao cho Hưng Nhượng Vương Trần Quốc Tảng trấn giữ vùng biển Đông Bắc của Tổ quốc. Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Cửa Ông với các điểm di tích nổi tiếng linh thiêng, thu hút hàng vạn người dân từ khắp mọi miền đất nước về thăm viếng, chiêm bái hằng năm.

Di tích không chỉ mang các giá trị kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc mà còn là minh chứng sống động cho lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Di tích này còn gắn liền với tín ngưỡng dân gian và việc thờ Quan Châu, Quan Chánh, thờ Trần Quốc Tảng, và thờ Mẫu. Di tích là một hợp thể thiên nhiên – kiến trúc, tạo nên một cảnh quan văn hóa điển hình trên bờ Vịnh Bái Tử Long, đồng thời còn gắn liền với khu vực kinh tế – xã hội phát triển có xu hướng đô thị hóa nhanh.

Lễ hội đền Cửa Ông là một trong những lễ hội lớn của tỉnh Quảng Ninh, được tổ chức hằng năm vào tháng 2 và tháng 8 âm lịch. Đền Cửa Ông đang là điểm đến du lịch hấp dẫn, có tác động đến nhiều mặt phát triển của địa phương.

1) Điểm di tích Đền Cửa Ông

Đền Cửa Ông là một ngôi đền cổ kính nằm ở phường Cửa Ông, tỉnh Quảng Ninh. Đền được xây dựng vào thời nhà Trần, là một trong những di tích lịch sử văn hóa quan trọng của tỉnh Quảng Ninh, và cả nước.

Lịch sử hình thành Đền Cửa Ông gắn liền với cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông của nhà Trần. Năm 1288, quân Nguyên Mông xâm lược nước ta lần thứ ba. Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn đã chỉ huy quân dân nhà Trần đánh bại quân Nguyên Mông trong trận Bạch Đằng lẫy lừng. Và giao cho Hưng Nhượng Vương Trần Quốc Tảng trấn giữ vùng biển Đông Bắc của tổ quốc.

Đền Cửa Ông là di tích lịch sử văn hóa tín ngưỡng nổi tiếng linh thiêng. Hàng năm vào dịp đầu xuân có hàng vạn lượt người dân từ khắp mọi vùng miền của tổ quốc, hành hương về thăm quan, chiêm bái, dâng hương lễ đền.

Bên cạnh đó, lễ hội đền Cửa Ông là một trong các lễ hội lớn của tỉnh Quảng Ninh được tổ chức hàng năm vào tháng 2 và tháng 8 âm lịch. Lễ hội đền Cửa Ông là một lễ hội truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam. Lễ hội được tổ chức với nhiều nghi lễ và hoạt động phong phú, là dịp để người dân và du khách tưởng nhớ và tri ân các vị tướng có công trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông, đồng thời cũng là dịp để người dân cầu mong cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an.

2) Điểm di tích Đền Cặp Tiên

Đền Cặp Tiên nằm trên đảo Cặp Tiên cách đền Cửa Ông khoảng 2 km, nằm trong quần thể di tích đền Cửa Ông, thuộc địa bàn đặc khu Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. Đền thờ Cô Bé Cửa Suốt con gái Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng.

Đền tọa lạc ở chân núi Tiên, ven bờ vịnh Bái Tử Long, “đầu tựa sơn, chân đạp thuỷ”, là điểm đến hấp dẫn, nằm trong chuỗi sản phẩm du lịch tín ngưỡng của đặc khu Vân Đồn. Đây được coi là một vị trí đắc địa, sơn thủy hữu tình tạo nên một không gian yên tĩnh, thơ mộng và linh thiêng.

Khu vực đền có gắn với các truyền thuyết và câu chuyện lịch sử sinh động. Đền được xây dựng từ thời nhà Trần. Trải qua thời gian, từ ngôi đền đã bị hư hỏng nhiều nhưng nay đã được xây dựng lại, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân và du khách gần xa.

Việc công nhận các giá trị

Với giá trị đặc biệt của di tích, ngày 25 tháng 12 năm 2017, di tích Đền Cửa Ông đã được công nhận là di tích lịch sử đặc biệt quốc gia theo nội dung Quyết định số 2082/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc công nhận di tích quốc gia đặc biệt. Quyết định này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc cho các thế hệ người Việt Nam nói chung và tỉnh Quảng Ninh nói riêng.

Lễ hội đền Cửa Ông cũng đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 4036/QĐ-BVHTTDL ngày 21 tháng 11 năm 2016 về việc công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh cũng đã có quyết định số 3398/QĐ-UBND ngày 31 tháng 8 năm 2017 về việc công nhận điểm du lịch trên địa bàn thành phố Cẩm Phả, trong đó có điểm du lịch Khu di tích lịch sử – văn hóa đền Cửa Ông (phường Cửa Ông).

Tình hình thực trạng

Tình hình thực trạng tại Điểm di tích đền Cửa Ông:

• Trong những năm qua được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo và lòng thành kính của nhân dân địa phương đền Cửa Ông đã được đầu tư xây dựng nhiều công trình quan trọng như đền thượng, đền trung, đền hạ, tượng đức ông, sân lễ hội, công viên ven biển… nên đã đáp ứng được phần nào việc tổ chức lễ hội và phục vụ khách đến thăm viếng, chiêm bái. Các công trình đều được xây dựng theo phong cách kiến trúc truyền thống tạo được không khí trang nghiêm, linh thiêng cho khu di tích. Việc quản lý công trình tương đối tốt, nề nếp.

• Tuy vậy tính kết nối với các di tích, danh lam thắng cảnh khác chưa được chú ý. Các công trình phục vụ kết nối giao thông, bãi đỗ xe tổ chức chưa hợp lý, thiếu liên kết bằng đường thủy. Trong nội khu cần đầu tư một số hạng mục công trình để hoàn thiện không gian di tích, đáp ứng đón tiếp lượng khách hành hương, du lịch lớn.

Tình hình thực trạng tại Điểm di tích đền Cặp Tiên:

• Một số công trình đã xây dựng, đáp ứng việc tổ chức các hoạt động tín ngưỡng của nhân dân. Nhưng còn một số bất cập đối với không gian kiến trúc cảnh quan và tiếp đón khách tham quan.

• Nhiều hạng mục cần thiết phục vụ các hoạt động chưa được đầu tư xây dựng vì vậy thiếu tính liên kết, chưa đồng bộ.

• Việc phối hợp quản lý di tích vẫn còn nhiều khó khăn, bất cập.

Về cơ bản, di tích Đền Cửa Ông đã được bảo tồn và phát huy tương đối hoàn chỉnh nhờ sự quan tâm của các cấp quản lý và cộng đồng cư dân địa phương. Tuy nhiên, vẫn cần có những đổi mới và đột phá trong các công tác quản lý, bảo tồn và phát huy để gia tăng giá trị của di tích và thúc đẩy phát triển văn hóa địa phương, hướng tới mục tiêu phát triển du lịch gắn chặt chẽ với bảo tồn di tích. Tính kết nối giữa hai điểm di tích cũng phải được làm rõ.

Là một di tích lịch sử quốc gia đặc biệt, di tích vẫn chưa được lập quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích, do vậy tạo ra khoảng trống cơ sở khoa học và pháp lý cho công tác quản lý, bảo vệ, khai thác và phát huy giá trị di tích một cách bền vững, đảm bảo sự hài hòa giữa bảo tồn và phát triển.

Sự cần thiết phải lập quy hoạch.

Để khắc phục những tồn tại, có những định hướng tổng thể trong việc bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích, làm cơ sở để triển khai các công việc theo đúng quy định của pháp luật, việc lập Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Cửa Ông, tỉnh Quảng Ninh là cần thiết.

Ngày 04 tháng 12 năm 2025, Thủ tướng Chính phủ đã ra quyết định số 2655/QĐ-TTg về việc phê duyệt Nhiệm vụ lập Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Cửa Ông, tỉnh Quảng Ninh, giao trách nhiệm thực hiện các công việc cụ thể đối với Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và các bộ, ngành, cơ quan liên quan.

(Vnpa)